بیاشتهایی عصبی (آنورکسیا) چیست و چطور درمان میشود؟
بی اشتهایی عصبی یا آنورِکسیا یک اختلال است که به اختصار بیاشتهایی نامیده میشود. در این اختلال افراد دچار ترس غیرطبیعی از افزایش وزن و کاهش وزن غیرطبیعی می‌شوند. افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی نسبت به وزن متوسط خود برآورد نامناسبی دارند و مرتب در حال تلاش برای کنترل وزن و تناسب اندام خود هستند. اعتماد به نفس کم و فشار روانی جامعه و رسانه‌ها باعث بیماری بی اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) میشود. بیمار باید با مراجعه به پزشک متخصص مغز و اعصاب روند درمان را طی کند. در این مقاله به اختصار شما را با بی اشتهایی عصبی یا آنورکسیا و علائم و عوارض آن آشنا می‌کنیم.
این افراد در جهت کاهش وزن، به‌شدت میزان مواد غذایی مصرفی خود را کنترل می‌کنند. حتی برای جلوگیری از افزایش وزن به بالا آوردن غذایی که میل کرده‌اند روی می‌آورند. برای کاهش وزن از ملین‌ها، مواد ادرارآور و تنقیه استفاده می‌کنند و مدام در فکر کاهش وزن هستند. ترس از افزایش وزن همیشه در این افراد وجود دارد حتی اگر با کاهش وزن زیاد دچار سوءتغذیه و بیماری‌های ناشی از آن شوند.
بیماران مبتلا به بیاشتهایی عصبی، ارزش خود را به میزان لاغری خود می دانند. آنورکسیا قابلیت مختل کردن زندگی شما را دارد. اما با درمان آن می‌توانید عزت نفس از دست‌رفته را جبران کرده و به خودتان برگردید، قادر خواهید بود دوباره سالم زندگی کنید و شاهد از بین رفتن تمام عوارض جانبی این بیماری باشید.
نشانه‌ها و علائم بیاشتهایی عصبی
نشانه‌ها و علائم فیزیکی بی اشتهایی عصبی به گرسنگی شباهت دارد. آنورکسیا با مشکلات عاطفی و عصبی همراه است و ترس از افزایش وزن مشخصه‌ی اصلی این بیماری است.
نشانه‌های این عارضه به سختی شناسایی می‌شوند، زیرا وزن پایین برای هر فرد با فرد دیگر تفاوت دارد وبعضی افراد آنقدرها لاغر به نظر نمی‌رسند. از طرفی افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی دائماً سعی در مخفی کردن عادات غذایی و مشکلات فیزیکی خود دارند.
نشانه‌های فیزیکی و ظاهری
- لاغری ظاهر؛
- کاهش وزن غیرعادی در ظاهر و عدم افزایش وزن در حد مورد نظر؛
- بی خوابی؛
- فشار خون غیرطبیعی؛
- خستگی؛
- تیره شدن انگشتان؛
- سرگیجه؛
- نازک شدن و ریزش مو؛
- پوست خشک و زرد؛
- تپش قلب؛
- قاعدگی نامنظم؛
- ورم پاها و بازوها؛
- کم‌آبی بدن (کم‌ابی بدن ممکن است منجر به ایجاد سردرد نیز شود)؛
- دندان قروچه؛
گاهی بعضی از افراد مبتلا به بیاشتهایی، مانند مبتلایان به پرخوری عصبی یا بولمیا به پرخوری هم گرایش دارند، اما عموماً مبتلایان به بی اشتهایی با وزن پایین درگیرند و مبتلایان به پرخوری عصبی اضافه‌وزن دارند.
نشانه‌های روانی، رفتاری و عاطفی بیاشتهایی عصبی
بیماری بیاشتهایی عصبی یا آنورکسیا دارای نشانه های روانی مختلفی است.
نشانه‌های رفتاری آنورکسیا به این شکل منجر به کاهش وزن می‌شوند:
- رژیم‌های سفت و سخت و روزه گرفتن در جهت محدود کردن مواد غذایی دریافتی؛
- به عمد بالا آوردن بعد از صرف غذا و مصرف ملین‌ها و داروهای گیاهی در جهت کاهش مصرف کالری؛
- روی آوردن به حرکات و ورزش‌های سنگین؛
- اشتیاق به درست کردن غذا برای دیگران اما خودداری از مصرف آن؛
- انکار گرسنگی و بهانه‌جویی برای غذا خوردن؛
- طفره رفتن از صرف غذا در تمام وعده‌ها؛
- عادت‌های عجیب و وضع قوانین خاص برای غذا خوردن مثل تف کردن غذا بعد از جویدن؛
- عدم تمایل به غذا خوردن در جمع؛
- لباس‌های زیاد پوشیدن در جهت پوشاندن اندام؛
- گفتن دروغ در مورد میزان مصرف غذا؛
- مدام شاکی بودن از اندام خود؛
- وزن کردن خود به صورت پیاپی؛
- کاهش میل جنسی؛
- خوردن غذاهایی که قند و کالری کمی دارند؛
- بی‌احساسی و بی‌تفاوتی نسبت به اطرافیان خود؛
- اجتماع گریزی؛
- اختلال در خواب و بیخوابی؛
- بداخلاقی؛
چه زمانی برای مراجعه به پزشک مناسب است؟
متأسفانه اکثر افراد مبتلا به بیاشتهایی تمایلی به درمان ندارند. این افراد به‌قدری در مورد افزایش وزن وسواس دارند که از مشکلات دیگر چشم‌پوشی می‌کنند. اگر کسی را می‌شناسید که از این عارضه رنج می‌برد لطفاً از او بخواهید که به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کند.
اگر دارای مشکلات گوارشی هستید یا از علائم بالا چیزی را در خود مشاهده کردید، به دنبال کمک باشید. با کسی که به او اطمینان دارید در مورد بیاشتهایی عصبی‌تان صحبت کنید.
دلایل بیاشتهایی عصبی
بی اشتهایی عصبی دلایل نامشخصی دارد. این بیماری مانند خیلی از بیماری‌های دیگر، ترکیبی از عوامل روانشناسی، بیولوژیکی و محیطی است.
۱ـ دلایل روانشناسی
بعضی از مبتلایان به بیاشتهایی، به وسواس فکری دچار هستند. از این رو داشتن یک رژیم غذایی مشخص برای آنها راحت‌تر از گرسنه ماندن است. بعضی تمایل به کمال‌گرایی دارند که باعث میشود تصور کنند که به اندازه‌ی کافی لاغر نیستند. شاید هم از اضطراب زیادی برخوردارند و با کاهش غذا خوردن، سعی در غلبه بر اضطراب خود دارند.
۲ـ دلایل بیولوژیکی
هر چند مشخص نیست که عامل این مشکل چه ژن‌هایی هستند، اما به احتمال زیاد، تغییرات ژنتیکی هستند که ریسک ابتلا به این بیماری را زیاد می‌کنند. بعضی‌ها از لحاظ ژنتیکی به کمال گرایی، لجاجت و حساسیت تمایل دارند. که همه‌ی این موارد با بی اشتهایی (آنورکسیا) رابطه دارند.
۳ـ محیط
فرهنگ جامعه‌ی امروزی روی لاغری و تناسب اندام تمرکز زیادی دارد. لاغر بودن اغلب با ثروت و موفقیت یکسان تصور میشود. این موضوع باعث فشار فکری زیاد در جهت لاغر ماندن میشود و این مورد در مورد زنان جوان بیشتر رایج است.
چه عواملی موجب گسترش بی اشتهایی عصبی میشود؟
بی اشتهایی عصبی در میان زنان و دختران جوان بیشتر شایع است. هر چند به خاطر فشارهای اجتماعی، شمار مردان مبتلا هم روز به روز در حال افزایش است.
هر چند افراد در هر سنی می‌توانند به بیاشتهایی عصبی مبتلا شوند، اما این عارضه در میان نوجوان‌ها بیشتر شایع است. و در افراد بالای ۴۰ سال کمتر دیده شده. به خاطر تغییرات هرمونی زیادی که در دوره بلوغ در بدن اتفاق می‌افتد، نوجوانان بیشتر شاهد ابتلا به این بیماری هستند. آنها کمتر دربرابر فشارها تاب می‌آورند و به انتقاد در مورد وزن بدن حساسیت بیشتری نشان می‌دهند.
بعضی عواملی که باعث بالا رفتن ریسک ابتلا این بیماری می‌شوند:
1ـ رژیم گرفتن و گرسنگی
رژیم گرفتن می‌تواند به بیاشتهایی عصبی منجر شود. با توجه به مدارک محکمی که وجود دارد، خیلی از نشانه‌های بیاشتهایی عصبی درست مانند نشانه‌های گرسنگی است. اثری که گرسنگی روی مغز می‌گذارد، باعث تغییر حال فرد میشود و در پی آن اضطراب، تغییر افکار و کاهش اشتها صورت می‌گیرد. کاهش وزن و گرسنگی کارکرد مغز را در افراد آسیب‌پذیر تغییر می‌دهند. به نحوی که بازگشت به عادات گذشته بسیار مشکل میشود.
۲ـ ژنتیک
تغییرات در بعضی ژن‌های خاص خطر ابتلا به بی اشتهایی را افزایش می‌دهد. اگر از اقوام درجه یک کسی به این عارضه مبتلا باشد، خطر ابتلا به این بیماری افزایش پیدا می‌کند.
۳ـ تغییرات
تغییر خانه، کار، مدرسه، روابط و بیماری یا مرگ یک عزیز می‌تواند با ایجاد استرس، خطر ابتلا به بی اشتهایی آنورکسیا را افزایش دهد.
عوارض جانبی بی اشتهایی عصبی
بی اشتهایی عصبی دارای عوارض بسیار است که در بدترین شرایط امکان دارد کشنده هم باشد. حتی مرگ بر اثر این بیماری می‌تواند ناگهانی باشد. تعادل‌نداشتن الکترولیت‌ها مثل پتاسیم، سدیم و کلسیم در بدن و همچنین ضربان نامنظم قلب از دلایل مرگ ناگهانی بر اثر این عارضه است.
- مشکلات قلبی مثل ضربان نامنظم قلب، افتادگی دریچه‌ی میترال قلب، یا ایست قلبی؛
- کم خونی؛
- اختلال در قاعدگی؛
- کاهش سطح هورمون تستوسترون در مردان؛
- مشکلات کلیوی؛
- پوکی استخوان ؛
- تحلیل رفتن عضله؛
- عدم تعادل الکترولیت‌ها مانند کاهش پیدا کردن میزان پتاسیم در خون، سدیم و کلرید؛
- بیماری‌های گوارشی مثل نفخ شکم، یبوست و حالت تهوع؛
اگر این بیماری منجر به سوءتغذیه شود، امکان دارد هر ارگان حیاتی در بدن صدمه ببیند و این آسیب می‌تواند جدی و برگشت‌ناپذیر باشد.
مشکلات ذهنی افراد مبتلا به بیاشتهایی عصبی شامل:
- اختلالات شخصیتی؛
- وسواس فکری و اختلالات؛
- افسردگی و اضطراب؛
- تلاش برای آسیب رساندن به بدن یا خودکشی؛
پیشگیری از بی اشتهایی عصبی
متأسفانه برای پیشگیری از بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) راه تضمینی‌ای وجود ندارد. مگر اینکه پزشک عمومی با مطرح کردن پرسش‌هایی در مورد عادات غذایی بیمار نشانه‌های اولیه را تشخیص دهد و جلوی گسترش بیشتر آن را بگیرد.
اگر علائم بیاشتهایی عصبی را در نزدیکان خود دیدید، با او صحبت کنید و نهایتاً تلاش کنید که متقاعد شود و به پزشک مراجعه کند. امکان دارد قادر به از بین بردن این اختلال نباشید اما حداقل می‌توانید عادات غذایی شخص مبتلا را بهبود دهید.
تشخیص بی اشتهایی عصبی
تشخیص بیماری بی اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) بسیار مشکل است.
اگر پزشک در مورد ابتلای شما به بی اشتهایی آنورکسیا شک داشته باشد، موظف است چندین آزمایش برای تشخیص بیماری انجام دهد.
این آزمایش‌ها شامل:
۱ـ آزمایش‌های فیزیکی
اندازه‌گیری ضربان قلب ، فشار خون و دمای بدن، اندازه‌گیری قد و وزن، کنترل مشکلات پوستی و ناخن‌ها، معده، شش‌ها و قلب.
۲ـ آزمایش‌های روانشناسی
روانشناس موظف است در مورد احساسات، افکار و عادت‌های غذایی فرد سؤال‌هایی مطرح کند. سؤالات خودارزیابی کامل در این آزمایش‌ها ضروری است.
۳ـ آزمون‌های آزمایشگاه
کلیه و غده‌ی تیروئید، شمارش گلبول‌های قرمز خون، عملکرد کبد، میزان الکترولیت‌ها و پروتئین ها و آزمایش ادرار نیز انجام می‌گیرد.
۴ـ سایر آزمایش‌ها
برای مشخص کردن تراکم استخوانی از اشعه‌ی ایکس استفاده میشود. همچنین احتمال ابتلا به مشکلات قلبی و ذات‌الریه نیز در نظر گرفته میشود. برای تشخیص بی‌نظمی ضربان قلب از آزمایش الکتروکاردیوگرام استفاده میشود.
راهنمای تشخیص اختلالات روانی (DSM-5) که انجمن روانشناسی آمریکا آن را منتشر کرده می تواند مورد استفاده‌ی روانشناس قرار گیرد.
درمان بی اشتهایی عصبی
معمولاً تیمی از پزشک‌ها، روانشناس‌ها و متخصصان تغذیه درمان بیماری آنورکسیا را برعهده دارند. در ادامه به درمان‌هایی که برای بیماران مبتلا به این بیماری در نظر گرفته میشود، می پردازیم:
۱ـ بستری شدن در بیمارستان
در صورت وجود خطر جانی، فرد مبتلا به بیاشتهایی عصبی باید در بیمارستان بستری شود؛ مخصوصا در صورت بروز مشکلاتی مثل ضربان قلب نامنظم، کم‌آبی بدن، نداشتن تعادل الکترولیت یا مشکلات روانشناسی اورژانسی. همچنین بستری شدن در بیمارستان برای افرادی که دارای مشکلات سوءتغذیه، اختلالات حاد روانشناسی یا خودداری از مصرف غذا به صورت مداوم دارند، ضروری است.
۲ـ مراقبت‌های دائمی پزشکی
فرد مبتلا به بیاشتهایی عصبی، به خاطر ماهیت پیچیده‌ی این بیماری نیازمند نظارت دائمی علائم حیاتی، سطح آب بدن و الکترولیت‌ها می‌باشد. در موارد حاد، مواد غذایی باید از طریق سرم که از مسیر بینی وارد معده میشود، مواد غذایی را دریافت کند.
۳ـ بازگرداندن بیمار به وزن طبیعی
هدف اول درمان، بازگرداندن بیمار به وزن طبیعی است. زیرا بدون رسیدن به وزن طبیعی درمان بیهوده و بی‌نتیجه است. خدمات زیر برای رسیدن به وزن طبیعی مورد نیاز است:
۱ـ یک متخصص تغذیه که با برنامه‌ی غذایی مناسب، کالری مورد نیاز برای بدن بیمار را تعیین کرده و کمک کند شخص به وزن ایده‌آل برسد.
۲ـ یک پزشک عمومی که ضمن مراقبت‌های پزشکی، روی کالری مصرفی بیمار نظارت داشته و به او کمک کند تا به وزن ایده آل برسد.
۳ـ یک روانشناسی که بتواند با راهکارهای رفتاری مناسب، فرد را راضی کند در ادامه‌ی درمان همراهی داشته باشد.
۴ـ خانواده که می‌تواند در پذیرش عادات غذایی مناسب کمک شایانی به بیمار و تیم پزشکی برساند.
۴ـ روان درمانی
این نوع درمان‌ها که طی جلسات متعدد انجام می‌شوند، برای درمان بیاشتهایی کاربردی هستند:
جلسات خانوادگی: برای درمان نوجوان‌ها این جلسات بیشتر کاربرد دارد. نوجوان‌های مبتلا به بیاشتهایی آنورکسیا درک درستی از غذا و سلامتی بدن خود ندارند، به همین خاطر والدین می‌توانند طی این جلسات به کودکان خود برای رسیدن به وزن مناسب کمک کنند.
جلسات خصوصی: جلسات رفتار درمانی شناختی برای بزرگسالان می‌تواند بسیار مفید باشد. در طی این جلسات مصرف وعده‌های غذایی به امری عادی تبدیل میشود و این قضیه هدف اصلی جلسات رفتاردرمانی است. همچنین در این جلسات، رفتارهای لازم برای افزایش وزن هم توصیه میشود. هدف دوم تغییر افکار ناشی از عدم مصرف مواد غذایی است.
۵ـ داروها
متأسفانه برای درمان بیاشتهایی عصبی هیچ دارویی تأیید نشده چراکه هیچ‌کدام تأثیرگذار نیستند. هر چند داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای روان‌پزشکی در بهبود افسردگی و اضطراب و سایر مشکلات ذهنی و عوامل این بیماری می‌توانند مؤثر باشند.
۶ـ استفاده از درمان‌های خانگی و تغییر سبک زندگی
برای فرد مبتلا به آنورکسیا مراقبت‌های شخصی بسیار سخت است. از این رو درمان این بیماری نیازمند تیم های پزشکی مختلف است. پیشنهاد میشود در کنار درمان‌های حرفه‌ای مراحل زیر را هم دنبال کنید:
۱ـ تعهد داشتن به برنامه‌ی درمانی ضروری است. لازم است به برنامه غذایی خود پایبند باشید و از جلسات درمانی خود غافل نشوید؛ حتی اگر رعایت آن مشکل باشد.
۲ـ لازم است در مورد مصرف انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن و مکمل‌های غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید. احتمالا به علت عادت بد غذایی دارای فقر مواد مغذی لازم مثل ویتامین D و آهن هستید، البته بهتر است این ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم را از رژیم غذایی دریافت کنید.
۳ـ منزوی بودن بس است. با دوستان و خانواده‌ی خود معاشرت کنید. این افراد به فکر سلامتی شما هستند و به صلاح شما فکر می‌کنند.
۴ـ در برابر وسوسه‌ی نگاه کردن به آینه و وزن کردن مداوم خود مقاومت کنید. با انجام دادن این کارها تنها عادات بد خود را تقویت می‌کنید.
۷ـ درمان‌های جایگزین پزشکی
گاهی بیماران مبتلا به بیاشتهایی عصبی، سرخودانه از مکمل‌های غذایی و داروهای گیاهی به خصوص برای کاهش وزن به روش نادرست استفاده می‌کنند. قرص‌های لاغری و مکمل‌های کاهش وزن یا داروهای گیاهی دارای عوارض جدی هستند و ممکن است با داروهای پزشکی دیگر در تداخل باشند. علاوه بر این، چنین محصولاتی تحت نظارت‌های دقیقی قرار ندارند و مشخص نیست ترکیب آنها همان چیزی باشد که روی بسته ذکر شده.
طبیعی بودن همیشه دلیل منطقی برای سالم بودن نیست. در صورت مصرف داروهای یا مکمل‌های گیاهی، لازم است حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
درمان‌های اضطراب هم می‌توانند با افزایش آرامش، در درمان بی اشتهایی عصبی نقش داشته باشند؛ روش‌هایی مثل یوگا، مدیتیشن و ماساژ هم توصیه می‌شوند.
موانع و چالش‌های درمان بیاشتهایی عصبی
از بزرگ‌ترین چالش‌های درمانی بی اشتهایی عصبی می‌توان به این اشاره کرد که بیمار تمایل به استفاده از روش‌های درمانی ندارد. این موانع شامل:
- فکر کردن به این که درمان ضروری نیست؛
- هراس از افزایش وزن؛
- بیاشتهایی را یک سبک زندگی دانستن و عدم تلقی آن به عنوان بیماری؛
پشتیبانی از بیمار مبتلا به آنورکسیا و مقابله با بیماری
مواجهه با بیاشتهایی آسان نیست؛ خصوصاً با پیام‌های متناقضی که شخص از جامعه، فرهنگ و حتی خانواده دریافت می‌کند. حتی دیده شده افرادی آرزو دارند دچار بیاشتهایی شوند تا کمی وزن از دست بدهند.
برای مواجهه با بیاشتهایی عصبی کمک‌های پزشکی و روان‌درمانی از همه چیز راهگشاتر هستند. یادگیری روش‌های مؤثر برای مواجهه و داشتن حامی خوب از دوستان یا خانواده در درمان بی اشتهایی عصبی ضروری است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
بهتر است شخص تنها به پزشک مراجعه نکند و یک دوست یا یکی از اعضای خانواده همراه او باشد. چون امکان فراموشی برخی نکات وجود دارد. همچنین همراه شما توانایی دارد توضیحات جامع‌تری به پزشک شما بدهد.
شخص مبتلا چه کارهایی می‌تواند انجام بدهد؟
تهیه‌ی لیست پیش از ملاقات پزشک به این صورت بسیار راهگشا است:
- نشانه‌هایی که تجربه کرده را با ذکر زمان بروز آنها بنویسد ؛ حتی نشانه‌هایی که ارتباطی به بیماری او ندارند.
- اطلاعات شخصی که لازم است پزشک بداند مانند همه‌ی انواع استرس یا تغییرات ایجاد شده در زندگی؛
- لازم است شخص مبتلا فهرست تمام داروها، ویتامین‌ها، محصولات گیاهی و داروهایی را که مصرف می‌کند را در اختیار پزشک قرار دهد.
- هر سؤالی که به ذهنش می‌رسد از پزشک خود بپرسد.
بعضی از سوالات که می‌توانید از پزشک و روانشناس خود بپرسید:
- این شرایط موقتی هستند یا دائمی؟
- از چه روش‌های درمانی میشود استفاده کرد و کدام‌یک مناسب‌تر است؟
- آیا دستورالعمل خاصی هست که بشود از آن استفاده کرد؟
- چه آزمایشاتی باید انجام بدهم؟ قبل از انجام آزمایش چه کارهایی باید انجام بدهم؟
چه انتظاری از پزشک داشته باشیم
پزشک یا روانشناس نیز تعدادی پرسش مطرح می‌کند، شامل:
- چند وقت است که نگران وزن خود بوده‌اید؟
- آیا ورزش می‌کنید؟ در هفته چند ساعت؟
- برای کاهش وزن از چه روش‌هایی استفاده می‌کنید؟
- نشانه‌های فیزیکی خاصی در خود دیده‌اید؟
- آیا تا به حال خودتان را مجبور به بالا آوردن غذای مصرفی کرده‌اید؟
- آیا دیگران به شما در مورد لاغری زیاد هشدار داده‌اند؟
- آیا بیشتر اوقات به غذا فکر می‌کنید؟
- آیا تا به حال دور از چشم بقیه غذا خورده‌اید؟
- شخصی را در خانواده داشته‌اید که دچار اختلالات گوارشی باشد؟
